کالاهای خطرناک به موادی گفته می‌شود که بارگیری و جا‌به‌جایی آنها بسیار حساس است و ممکن است منجر به آتش‌سوزی و انفجار شوند و حوادثی جبران ناپذیر را به وجود آورند. از این نظر، برای این گونه کالاها، شیوه ی نگهداری و حمل و نقل به صورتی متفاوت خواهد بود و نکات ایمنی باید به طور کامل رعایت شوند. مواد خطرناک محدوده بسیار گسترده‌ای از محصولات از لاک و ادکلن تا باتری و کیسه هوا را در بر می‌گیرند.
با این حال، اینکه کالایی در زمره ی محصولات پرخطر قرار بگیرد به این معنا نیست که اجازه‌ی حمل و نقل نخواهد داشت، بلکه لازم است موارد ایمنی برای حمل و نقل کالاهای خطرناک رعایت شده و مقررات و توصیه‌هایی که در این زمینه وجود دارد برای بسته‌بندی و ارسال آنها در صادرات و واردات لحاظ شود.
طبقه‌بندی کالاهای خطرناک
به طور کلی، کالاهای خطرناک را براساس نوع خطر به ۹ کلاس تقسیم می کنند:
کلاس ۱- مواد منفجره
کلاس ۲- گازها
کلاس ۳ – مایعات قابل اشتعال
کلاس ۴ – اجسام قابل اشتعال
کلاس ۵ – مواد اکسید کننده و پروکسید های آلی
گلاس ۶ – مواد سمی و ضدعفونی
کلاس ۷ – مواد رادیواکتیو
کلاس ۸ – مواد خورنده
کلاس ۹ – سایر کالاهای خطرناک متفرقه همچون باتری، مغناطیس، محصولات پلیمری، یخ خشک و …
البته هر کدام از موارد بالا زیر‌بخش‌های مختلفی را شامل می شود، و در هر کلاس، به تفکیک ماده‌های خطرناک مشخص شده‌اند.
از سوی دیگر، برای هر کالای خطرناک، یک کد شناسه ی UN نیز وجود دارد که توسط کمیته کالایِ خطرناکِ سازمان ملل کدگذاری شده است، و در کنار کلاس کالا، باید در اسناد و بسته‌بندی محصول معین شود.
همچنین، برای انتقالِ ایمنِ کالاهای خطرناک، به گواهینامه و استانداردهای لازم نیز احتیاج خواهد بود و فروشنده ملزم است این اسناد را تهیه کند.
بسته بندی و ترابری مناسب برای کالاهای خطرناک
کالاها و مواد و محصولات پرخطر، به دلیل احتمالِ نشت و تراوش و تغییر در شرایط محیطی، باید به‌صورتی خاص بسته‌بندی و ارسال گردند. این بسته‌بندی باید ساختاری مطمئن داشته و در برابر ترشح و فشار و لرزش کاملا مقاوم باشد.
علاوه بر این، برای حمل و نقل و ترابری این نوع کالاها، به نیروهای آموزش دیده و مجرب احتیاج استکه به‌صورتی تخصصی این کار را برای صاحبان کالا انجام دهند.
حمل و نقل هوایی مواد خطرناک
برای انتقال هوایی کالاهای خطرناک، یاتا یا انجمن بین المللی حمل و نقل هوایی (IATA)، دستورالعمل هایی دارد که باید رعایت شوند.
اصولا براساس میزان خطری که کالا ممکن است ایجاد کند، برخی کالاها را می توان با شرایط خاص از طریق هواپیماهای مسافری فرستاد، برخی دیگر فقط از طریق هواپیماهای باری قابل انتقال هستند، و برخی دیگر اصلاً اجازه حمل و نقل با هواپیما را ندارند.
کالاهای خطرناک ممنوعه، توسط مقررات بین المللی و نیز دولت‌ها و شرکت‌های هواپیمایی هر کشور، مشخص می شوند.
نکاتی که برای حمل و نقل کالاهای پرخطر باید در نظر داشت و اعمال کرد:
- تعیین کلاس و کد UN برای محموله خطرناک
- تهیه اسناد و مدارک و مجوزهای لازم
- اطلاع رسانی درباره ی شرایط و ضوابطِ انبارداری و هندلینگ و انتقال هر محموله ی خطرناک
- استفاده از بسته بندی و ظرف مناسب که مطابق با استانداردهای بین المللی برای کالای مربوط باشد
- نصب برچسب و علامت های هشداردهنده در بسته بندی محصول
- رعایت محدودیت مقدار برای هر بسته و محموله
- استفاده از مواد جاذب و نشت گیر
- مستندسازی کامل روش حمل و نقل
- حفاظت از محیط زیست در هنگام حمل و ارسال محموله
- انجام اقدامات مربوط به اطفاء حریق و پاکسازی در صورت نشت یا بروز حادثه
- اطلاعات و روش معدوم کردن ماده خطرناک در صورت لزوم
